De spannendste theaterervaring van 2023

De gevangenis is een wereld waar we gewoonlijk geen toegang tot hebben. Waar we als samenleving ‘het kwaad’ opbergen, en van ons wegduwen. ‘Wij’ en ‘zij’. ‘Goeden’ en de ‘slechteriken’. Wantrouwen is zo’n beetje de norm als het om gevangenen gaat, zowel binnen als buiten de gevangenissen. De Gevangenis Monologen laat zien dat deze ogenschijnlijk gescheiden werelden in de praktijk veel gemeen hebben. En dat we meer op elkaar lijken dan we vaak denken. We zijn allemaal mensen, ouders, kinderen, broers, zussen… We willen allemaal gezien, geliefd en gewaardeerd worden. Wat als vertrouwen het uitgangspunt zou zijn in onze omgang met elkaar in plaats van wantrouwen? Zowel in de gevangenis als in de samenleving, overheidsinstanties? Gevangenen voelen zich nu dikwijls niet gezien of gekleineerd. Vaak is dat gevoel al ‘buiten’ begonnen. Gevangenis Monologen 3 wil die (structurele) mechanismes bevragen en ter discussie stellen. Hoe kunnen we beter samenwerken en samenleven, zowel buiten als binnen de gevangenis.

Hoewel we in Nederland vaak trots zijn op onze ‘tolerantie’ leert de praktijk dat discriminatie op grond van afkomst, huiskleur, gender of geloof veel voorkomt. Daardoor vallen mensen buiten de boot, ze voelen zich niet gezien en gehoord door de maatschappij en het overheidssysteem op wie ze juist zouden moeten vertrouwen. Ze ervaren uitsluiting. Hoewel we nooit zullen beweren dat crimineel gedrag altijd voortkomt uit ‘een slechte jeugd’, en iedereen natuurlijk een eigen verantwoordelijkheid heeft voor zijn/haar gedrag, kunnen we moeilijk ontkennen dat het nogal wat uitmaakt waar je wieg heeft gestaan. Uitsluiting (qua kansen op opleiding, werk, stages) en achterstelling (armoede; discriminatie) spelen wel degelijk een rol in de levensverhalen van veel (ex)gedetineerden. Gevangenis Monologen 3 onderzoekt hoe deze mechanismes van uitsluiting en achterstelling op een diep menselijk niveau ingrijpt en kan leiden tot de ‘keuze’ voor criminaliteit. En ook: hoe vinden we een uitweg uit deze schijnbare patstelling? Kunnen begrip, kennis en empathie daarbij helpen? Of zijn er grotere veranderingen noodzakelijk?

Terug komen na een gevangenisstraf is moeilijk. Ook al heb je alleen maar goede voornemens en wil je niets liever dan een ‘gewoon’ leven leiden. Gedetineerden in Nederland raken vaak hun baan, geld, uitkering, huis en soms ook hun familie kwijt. De gevangenis is beslist geen hotel. Ondanks goede intenties van het gevangeniswezen (Dienst Justitiële Inrichtingen) en instanties als jeugdzorg, reclassering en gemeenten, lukt het maar moeilijk de recidive terug te dringen. Bijna de helft van de mensen die in de gevangenis belandt, komt daar weer terug, voor korte of langere tijd. Natuurlijk hebben gedetineerden hun eigen verantwoordelijkheid, maar de samenleving geeft ex-gedetineerden ook niet gemakkelijk een tweede (of derde, vierde) kans. Vooroordelen tegenover mensen die in de gevangenis hebben gezeten zijn hardnekkig. De roep om ‘harder straffen’ hoor je nog steeds, terwijl er in Nederland beslist hard gestraft wordt. Het is moeilijk je als (ex-)gedetineerde daaraan te ontworstelen en een nieuw begin voor jezelf te zien. Gevangenis Monologen 3 raakt – middels een intiem en persoonlijk verhaal- aan de achterliggende vragen van deze thematiek. Hebben we als samenleving (en individu) een verantwoordelijkheid om te zorgen dat mensen terug kunnen en mogen komen?

De Gevangenis Monologen is heel klein begonnen. Twee mannen, Wesley en Arcen, die deelnamen aan een schrijfgroep van ex-gedetineerden met schrijver Christine Otten, wilden ‘iets goeds’ doen met hun levensverhaal. De Gevangenis Monologen waren geboren. De betrokkenheid van mensen die in detentie hebben gezeten en/of nog zitten is cruciaal voor de Gevangenis Monologen. Het maakt de voorstelling levensecht, en het perspectief van gevangenen zien we zelden écht verbeeld. Voor de betrokken (ex-)gedetineerden is de voorstelling ook belangrijk en vaak levens veranderend. Letterlijk worden niet zulke mooie ervaringen omgezet in iets positiefs en mooi, een theatervoorstelling, zoals Wesley en Arcen beoogden, die ook nog eens een rol speelt in het maatschappelijk debat over detentie, straffen, schuld en hoe we als samenleving daarmee omgaan. We leerden dat er grote behoefte in de samenleving is om te spreken over dit soort thema’s. De heersende opvatting dat de meerderheid van ‘de mensen’ vooral voor ‘harder straffen’ en vergelding zouden zijn, en minder willen nadenken over hoe mensen in detentie weer terug kunnen komen in de samenleving, durven we na twee edities wel te bevragen. Reacties uit het publiek getuigen juist openheid en welwillendheid na te denken waarom levens lopen zoals ze lopen en waarom er soms dingen grondig misgaan in levens, al of niet door eigen ‘schuld’. We ervaren het als een voorrecht deze voorstelling, in samenwerking en samenspraak met ex-gedetineerden (en natuurlijk ook in gesprek met gevangenispersoneel en ambtenaren van het Ministerie van Justitie) te kunnen maken. We zien de vraagstukken rondom detentie, criminaliteit, straffen en terugkomen in de samenleving als een verantwoordelijkheid voor de hele samenleving, niet alleen de mensen die er direct bij betrokken zijn. Gevangenis Monologen 3 is een organisch vervolg op de eerdere edities. We leggen ons oor na afloop van de voorstelling te luister en horen zo heel goed wat er speelt en wat besproken, onderzocht of onthuld moet worden. We schromen lastige vragen en thema’s niet. We horen graag uw mening en visie en natuurlijk hopen we dat u komt kijken naar de Gevangenis Monologen 3!